Słoń Birara

1 Kornak – dozorca i przewodnik kierujący słoniem.

II
Ciężka praca

Obudziwszy się o świcie, Amra wpadł do domu, zjadł naprędce miseczkę ryżu polanego olejem i powrócił do zagrody słoni. Zastał tam już innych poganiaczy wyprowadzających swoje słonie do pracy.

Ujrzawszy chłopaka, wybuchnęli głośnym śmiechem.

– Biali ludzie nie zgodzą się nigdy na takiego kornaka! – wołali.

Amra, nic im nie odpowiadając, kazał Birarze uklęknąć. Długo się mozolił, nakładając mu chomąto i przyczepiając doń łańcuchy z żelaznym orczykiem zakończonym dwoma hakami. Birara ostrożnie wstał i ruszył do dżungli.

– Hej tam, chłopaku! – krzyknął dozorca poręby, spostrzegłszy Amrę. – Chyba się nie mylę? Przecież to słoń starego Bauli, którego przygniotły belki w porcie?

Amra skinął głową i odparł:

– Przyprowadziłem Birarę do roboty. Bauli zmarł… Teraz ja będę kornakiem.

– Hm… ty kornakiem? – mruknął Anglik. – Nie podołasz pracy, mój mały.

Chłopak, patrząc na dozorcę poważnie, odpowiedział:

– Jeżeli nie podołam, sahib1 odeśle mnie do domu, jeżeli jednak podołam, będę brać tyle, ile brał mój dziadzio, sędziwy Bauli…

Anglik namyślał się przez chwilę, wreszcie machnął ręką i mruknął:

– No, jazda! Zobaczymy!

Amra ścisnął piętami szyję słonia, a ten zamaszystym, szyb­kim krokiem minął dozorcę i zniknął w lesie, gdzie rozlegał się już łomot padających drzew, stuk siekier, świszczący syk i zgrzyt pił.

– Dajcie temu największemu kornakowi największy kawałek do wywiezienia! – ze złośliwym śmiechem krzyknął młody Hindus Pangel.

– Który? – zapytał spokojnie Amra i zbliżył się do wskazanego drzewa.

Ujrzał olbrzymi mahoń, który upadłszy, zaszył się w gąszczu krzaków i wysokich traw, zaplątawszy się szerokimi konarami w sieci gałęzi drzew i pnących się roślin.

– Hm… hm… – mruknął chłopak, patrząc pytająco na słonia. – Co ty na to powiesz, staruszku?

Birara poruszył uszami i przyglądał się leżącemu pniowi. Miał wygląd bardzo niezadowolony. Amra obszedł pień dokoła i rozej­rzał się po okolicy. Spostrzegł wkrótce, że drzewo leżało nad urwi­skiem. Na dole biegła droga nad brzegiem Tapti.

– Po co mamy ciągnąć taką kupę drewna przez dżunglę? – za­pytał siebie w duchu chłopak. – Możemy zrzucić ją z tego pagórka i po drodze zawlec do tartaku…

Podprowadził słonia do cienkiego końca drzewa, założył łań­cuch i krzyknął:

– Ho, ho, Birara! Podciągnij no trochę!

Posłuszne zwierzę wparło nogi w ziemię, wyprężyło potężne mięśnie i szarpnąwszy z całej siły, posunęło drzewo do krawędzi stromego urwiska.

– No, dobrze! – odezwał się Amra. – A teraz, przyjacielu, puść w ruch kły i kolana!

Birara podważył gruby pień kłami i jął powoli, krok za krokiem popychać go do krawędzi, opierając się kolanami.

Wkrótce drzewo, straciwszy równowagę, runęło w dół. Umieściwszy się na karku słonia, chłopak boczną ścieżką zjechał z pagórka, założył na konary łańcuch, umocował go do orczy­ka i poszedł obok Birary ciągnącego olbrzymie drzewo po błotni­stej, śliskiej drodze leśnej. Słoń, człapiąc po błocie, pomrukiwał, jak gdyby mówiąc:

„Widzę, że masz głowę na karku…”

Amra przy pracy uważał na wszystko, starając się oszczędzić siły starego przyjaciela. Toteż biały sahib nic już nie mówił i płacił mu po pięć rupii dziennie, tyle, co innymi kornakom.

Po kilku dniach wspólnej pracy poganiacze, przyglądając się pracy chłopca, zrozumieli, że mogą zrobić więcej, jeżeli nie będą polegali wyłącznie na sile swoich słoni; zaczęli stosować własną pomysłowość, która ułatwiała i przyspieszała pracę. Jednak Amra nie dał się wyprzedzić. Mały był i słaby jeszcze – rozumiał to do­skonale. Chciał jednak zarobić jak najwięcej, aby w domu rodzice i siostrzyczki nie czuli biedy. Najtrudniejszą pracą było wyciąganie z dżungli zrąbanych drzew. Ich mocne, szerokie gałęzie tamowały ruch i wymagały wytężenia wszystkich sił słoni.

Namyśliwszy się dobrze, chłopak kupił siekierę i piłę. Pewne­go dnia stawił się do pracy z pomocnikiem – dwunastoletnim Baruszem, roześmianym ciągle, wygadanym łobuziakiem-żebrakiem.

Gdy drwale obalali ogromne drzewo, chłopcy odrąbywali zeń gałęzie i odpiłowywali najgrubsze konary. Gładki i znacznie lżejszy pień z łatwością mógł być wywieziony z dżungli.

Amra płacił Baruszowi jedną rupię dziennie.

Cóż z tego wynikło?

Nicpoń, jakim był rozleniwiony, mały żebrak, nie wyciągał już ręki po jałmużnę, mając dostateczny zarobek.

Amra zaś zarabiał już zamiast pięciu rupii – dwanaście.

Dostarczał teraz do tartaku niemal trzy razy więcej drzew. Po­ręb posuwał się coraz dalej w głąb lasu. Po całodziennej ciężkiej pracy Amra nie mógł już powracać do ojcowskiej chaty nad Tapti. Otrzymał pozwolenie od dozorcy na zbudowanie szałasu w lesie i na paszę dla Birary. Słoń był wyraźnie zadowolony z tej okolicz­ności. Zwalone przez drwali drzewa dostarczały mu dostateczną ilość pożywienia. Niezmiernie lubił młode gałązki z wierzchołków drzew.

Upodobanie to pozostało mu na zawsze z czasu życia w dzikiej dżungli.

Sporo lat minęło od utraty wolności, lecz Birara nie zapomniał smaku soczystych pędów. Pamiętał nawet, że matka jego – stara słonica – uczyła go, jak podważać, aby nie połamać kłów, korzenie drzew i obalać pnie ciężarem całego ciała. Birara oblizywał się na wspomnienie wspaniałej uczty. Raczono się wtedy młodymi pęda­mi i świeżymi korzeniami drzew. Wszystko to znajdował łakomy Birara na porębie. Drwale strącali na ziemię najwyższe drzewa, a inni robotnicy karczowali wystające z ziemi pnie.

Słoń zaglądał do dołów i wykrotów, odnajdywał korzenie i wyciągał je trąbą. Chrupał potem z tak wielkim smakiem, że aż mu ściekała z warg ślina, a oczy przymykały się z rozkoszy. Amra sam sobie przyrządzał na ognisku placki z mąki jęczmiennej i go­tował ryż. Birara lubił też placki i ryż. Choć nieraz najedzony do syta drzemał sobie, nigdy nie przespał wieczerzy małego kornaka. Podchodził do ogniska i, oświetlony jego czerwonymi błyska­mi, tkwił przed chłopakiem niby wysoki, szary pagórek. Małymi, zawsze wesołymi oczkami chciwie łypał i niecierpliwie poruszał uszami. Amra udawał, że nie spostrzega przyjaciela. Wtedy Birara wyciągał trąbę i dotykał lekko ramienia chłopaka, pochrząkując prosząco.

Kornak uśmiechał się nieznacznie, lecz nie patrzał na niego.

Słoń zaczynał tupać nogami i mruczeć głośniej. Amra, niby zdziwiony, pytał go chytrze:

– Co ci jest, staruszku?

Birara wyciągał trąbę do kociołka z ryżem i wachlował się uszami.

– Chcesz spróbować? – zadawał chłopak obojętne pytanie. Słoń radośnie wywijał trąbą i pochrząkiwał wstydliwie. Otrzy­mawszy garść ryżu, ostrożnie niósł przysmak do paszczy, długo żuł, cmokał i sapał.

Amra, jako rodowity Hindus, znał już niebezpieczeństwo uta­jone w ziemi Indii. Przed udaniem się na spoczynek gwizdał na Birarę, a gdy słoń nadchodził, kazał mu odeptać placyk, na którym zamierzał spędzić noc.

Birara sumiennie tupał, gniotąc i ubijając ziemię ciężarem swojego ciała. Pewnego razu dozorca, przyglądający się tym czyn­nościom, zapytał chłopca:

– Po co każesz swemu słoniowi chodzić w kółko i ubijać ziemię?

– Mogą w niej być nory żmij, skorpionów, jadowitych pająków i stonóg – odparł Amra.

Biały człowiek zrozumiał, że słoń swym ciężarem niszczył kry­jówki niebezpiecznych stworzeń.

W czasie południowej przerwy w pracy Amra prowadził słonia do rzeki. Napiwszy się, ogromne zwierzę wchodziło w głębinę, nurzało się, a trąbą jak z sikawki polewało sobie boki i grzbiet. Kornak dopo­magał mu. Brał suchą, twardą trawę, obmywał i nacierał grubą skórę przyjaciela tam, gdzie on sam nie mógł dosięgnąć trąbą. Birara mru­czał z zadowolenia, gdy chłopiec tarł mu brzuch, którego czepiały się żarłoczne kleszcze i bąki, szorował za uszami i przemywał mu oczy.

– Słoń musi cię lubić, mój mały? – zauważył dozorca.

– A tak! – odparł z całą stanowczością Amra. – Ja też lubię Bira­rę, zresztą zwierzę najlepiej spełnia rozkaz człowieka, gdy go lubi i wie, że bez niego nie mogłoby się obejść. Tak uczył mnie dzia­dzio, biedny Bauli…

– Masz rację! – zgodził się Anglik, – Jednak inni postępują ina­czej. Nie dbają o słonie i nawet biją je.

– Pożałują tego kiedyś… – mruknął Amra, opierając nogę na trąbie Birary, aby wsiąść mu na kark.

Pewnego razu jeden z kornaków rzekł do chłopaka:

– Ojciec kazał ci przyjechać jutro do domu.

Amra skinął głową i zamyślił się. Nie mógł stracić jutrzejszego dnia. Dozorca zapowiedział był właśnie wyznaczenie nowych tere­nów poręby. Do każdej partii drwali przyłączano kornaków ze sło­niami. Należało więc być na miejscu, aby uzyskać najdogodniejszy przydział. Chłopak musiał jednak spełnić żądanie ojca.

Odszukał Barusza i rzekł do niego:

– Pójdę jutro o świcie do Suratu, bo wołają mnie do domu…

– Jutro sahib ma wyznaczać nową pracę! – wtrącił towarzysz.

– Wiem o tym. – Amra kiwnął głową. – Zastąpisz mnie. Wybierz przydział najbliżej rzeki. Pozostawię ci Birarę… uważaj na niego!

Ledwie zaczął się sączyć brzask, chłopak zerwał się z bambuso­wej maty, zajrzał do słonia i obudziwszy Barusza, pobiegł brzegiem rzeki. Miał przed sobą kawał drogi, więc spieszył, nie zwracając uwagi na upał.

W tym samym czasie Barusz prowadził słonia do kąpieli. Sie­dząc na szerokim karku Birary, gapił się na wszystkie strony. Zwie­rzę, wszedłszy w głębinę, pływało z głośnym parskaniem. Stanąw­szy na mieliźnie, Birara ze zdumieniem podniósł uszy i zamruczał. Siedzący na nim kornak nie zeskoczył do wody, jak czynił to Amra, i nie pomagał mu w kąpieli. Nie doczekawszy się pomocy, słoń jął polewać sobie grzbiet. Wciągał wodę i wyrzucał ją silną strugą. Czynił to jednak z wielką ostrożnością, aby nie uczynić krzywdy Baruszowi. Chłopakowi znudziło się wkrótce, więc krzyknął!:

– Dosyć! Birara!

Słoń znowu podniósł uszy. Jak to? Ma wychodzić na stromy brzeg, nie skończywszy toalety?

– Dosyć, Birara! – powtórzył natarczywie Barusz.

Słoń nie ruszył się z miejsca. Chłopak uderzył go pięścią w łeb i popędzał okrzykiem:

– Ho, ho!

Bił piętami w szyję Birary i raz po raz tłukł go po głowie.

Słoń wysoko podniósł zwiniętą trąbę i chrapnął gniewnie. Chłopak uderzył go raz jeszcze nogami i podniósł pięść, aby za­dać mu nowy cios. Nie zdążył jednak. Birara porwał go, podniósł nad głową, wstrząsnął, a po chwili mrucząc głucho, już zanurzył go w rzece. Skończywszy z tym, wsadził go sobie z powrotem na grzbiet i łypiąc małymi oczkami, truchtem wbiegł na stromy brzeg. Barusz, ociekający wodą, siedział cichutko jak trusia. Nauczka po­skutkowała natychmiast, bo niecierpliwy chłopak obiecywał sobie w duchu, że nigdy już nie uderzy Birary.

Amra dotarł do domu w południe. Oddawszy ojcu zarobione pieniądze, spytał:

– Co się u was stało? Oderwałeś mnie, ojcze, od pracy. Oba­wiam się, aby Barusz nie narobił jakichś głupstw, bo nie jest dosta­tecznie rozsądny.

Warora wydawał się zmieszany. Milczał długo, nie wiedząc, jak zacząć rozmowę z synem. Wreszcie westchnął i oznajmił mu bez ogródek:

– Sprzedaję Birarę… Bassa z Garamu targował się ze mną dłu­go… Stanęło na tym, że daje mi za słonia pięćset rupii… Kupimy sobie drugie pole, Amra…

Chłopak zerwał się na równe nogi. Oczy pałały mu oburzeniem.

– Jeżeli sprzedasz Birarę, porzucę dom i pójdę w świat! – za­wołał prawie groźnie.

Warora milczał.

Amra, podchodząc do ojca, mówił, zapalając się coraz bardziej:

– Sprzedać Birarę – starego przyjaciela, poczciwego, pracowi­tego i mądrego? Jeżeli wy go nie lubicie, to ja go lubię i nie oddam Birary nikomu… nikomu! Bassa jest oszust, zwykły oszust!… Ja dam wam za słonia sześćset rupii… zapłacę je za miesiąc… kupicie sobie wtedy pole i nowy pług!… Sześćset rupii!

– Ty zapłacisz sześćset rupii?! – zawołał Warora.

– Nie przeliczyłeś pieniędzy, które zarobiłem przez jeden ty­dzień… Jest tam prawie sto rupii… zarabiam więcej od dziadka Bau­li, a będę miał jeszcze więcej… za miesiąc zapłacę ci sześćset rupii… – mówił Amra, z wyrzutem patrząc na ojca.

Do rozmowy wtrąciła się matka.

– Poczekajmy trochę – rzekła – chłopak nigdy nie rzuca słów na wiatr… Może zapłaci, a wtedy będziemy mieli nowe pole, pług, a słoń zostanie tu, u nas…

– Zapłacę! – zawołał Amra i tupnął nogą.

– Amra zapłaci! – wtórowały mu cienkimi głosikami wystra­szone Hubli i Radżori.

Na tym stanęło.

– A nie przeszkadzajcie mi tylko w pracy! – upomniał rodzinę chłopak, patrząc na wszystkich poważnym wzrokiem.

Pożegnawszy rodziców i małe siostrzyczki, poprawił opaskę na biodrach i szybkim krokiem opuścił chatę.

Amra spełnił obietnicę. Nie widziano go w domu pięć tygodni prawie.

Pewnej niedzieli nagle zawitał. Przyjechał na słoniu. Birara poznał zagrodę i ucieszył się na widok mieszkających w niej ludzi. Dotykał ich trąbą, chuchał na nich i pomrukiwał łagodnie. Amra przywiózł 600 rupii – ciężki worek pełen dużych, srebrnych pieniędzy. Przejeż­dżając przez Surat, kupił upominki. Warora dostał nową fajkę i paczkę tytoniu, Soncza – żółtą chustkę na głowę, a dziewczynki – cukierki.

– No! Nareszcie Birara jest zupełnie nasz! – zawołał Amra, roz­dawszy upominki. – Będziecie mieli pole i nowy, piękny, czerwoną farbą pomalowany pług. A nie mówcie już nigdy o sprzedaży Birary!

Ponieważ słoń stał obok i nadsłuchiwał, chłopak zwrócił się do niego:

– Co to za pomysł, mój staruszku, sprzedać takiego wiernego przyjaciela?!

Birara machnął uszami i trąbą, a potem chrząknął pojednaw­czo. Z pewnością chciał powiedzieć:

Już po wszystkim, więc nie warto wspominać o tym”.

Warora z podziwem patrzył na syna i rozmyślał. Po chwili po­klepał go po ramieniu i rzekł:

– Właściwie to Birara teraz do ciebie należy, Amra…

– Ech! – żachnął się chłopak. – Słoń jest nasz i pracuje sumien­nie na całą rodzinę.

Birara znowu machnął trąbą, łypnął oczkami i chrząknął ci­chutko. „Nie ma o czym mówić!” – taką myśl wyrażał głos łagod­nego olbrzyma.

Amra spędził w domu cały dzień. Najadł się wybornej zupy i placków, które tak smacznie przyrządzała matka. Bawił się i doka­zywał z siostrzyczkami. Pomógł Sonczy napełnić wodą dużą kadź. Nakarmił Birarę, a potem zaprowadził go do kąpieli. Chłopak po­żegnał rodzinę późnym wieczorem i odjechał. Birara długo oglądał się poza siebie. Żal mu było zagrody, bo Soncza poczęstowała go bananami, a mała Radżori oddała mu swoją miseczkę z ocukrzonym ryżem. Wiedział, że w dżungli nie ujrzy tych przysmaków.