W szponach demona

1 milieu (fr.) – środowisko; otoczenie, zwłaszcza społeczne lub kulturalne.

II
ABRAHAM T. BRATSBERG

Mężczyzną, stojącym obok komandora Cramera, wspierającym się ciężko o balustra­dę werandy, był kupiec szwedzki Hammer­smith, sztok­holmczyk o turzej budowie, otyły i z przy­zwycza­jenia niemal nie­poruszający się. Za­rumie­niona czerwono twarz jego zdra­dzała nie­przejrzany szereg spożytych do­brych obiadów w czasie długiej jego drogi życiowej po Europie, od hotelu do hotelu, od jednej miejscowości kąpielowej do drugiej. U niego wszystko prawie obracało się dokoła żołądka i tego, co było dlań dobre lub złe, głos jego nawet zdawał się wydobywać skądś z głębi w astma­tycznych wybuchach.

Sennie patrzał na gościniec i na opylo­nych ludzi wracających z placu wyścigów.

– Musi tam być wielu zrozpaczonych – rzekł – ale po co, do lichą, muszą ludziska wciąż grać? Spodziewałem się również, że Hilarion zwycięży i postawiłem nań parę pa­pierków, ale ponieważ tak wszyscy uczynili, więc była klapa. Czy mogę zapytać, ile pan zaryzykował, panie komandorze?

Komandor zwrócił się zdziwiony.

– Kto tam teraz mówi o Hilarionie? – rzekł. – O koniach teraz się nie mówi. Czy naprawdę nic pan nie wie o najnowszej sen­sacji?

– Wyszedłem z wyścigów po pierw­szym biegu – od­powiedział Szwed. – Było mi za gorąco. Nie do wytrzymania.

– Ale to działo się już podczas pierw­szego biegu – przerwał komandor żywo. – Księżna Rosendal straciła swą torebkę z wiel­ką ilością pieniędzy. Gdy wstała nagle, by skinąć ręką ku zwycięskiemu koniowi, miała w ręku jedynie przecięte rzemyki, ale bez torebki.

– Ba, złodziejaszek kieszonkowy – kaszlał Szwed – zwyczajny złodziej. Pełno ich.

– Ale słuchajże pan – mówił dalej ko­mandor. – Po pierwszym biegu zgłoszono już pięć kradzieży: portfele, złote zegarki, klejnoty.

– No to już coś znaczy – zauważył Hammer­smith.

– A po ostatnim biegu miała policja trzydzieści dwa doniesienia.

– Taki sprytny łajdak – rzekł Szwed. – Brawo!

– Niemożliwe jest, aby mógł tego do­konać jeden człowiek. Musiała to być cała banda.

– Międzynarodowi łotrzykowie – mru­knął Szwed. – Rzeczywiście tłoczno było na wyścigowym placu, ale sądziłem: wszyscy się przecie znają. Kto to mógł być?

Komandor pogładził się po dobrze utrzymanej czarnej brodzie i zauważył wiele zna­czącym tonem:

– Kto wie, może to ktoś z nas?

Po tej żartobliwej uwadze nastąpiła na­gła cisza, a ta pauza była tak komiczna, że wszyscy wybuchnęli śmiechem.

Wtem ukazał się nowy gość. Przybył pieszo, co było tu rzadkością, gdyż wszyscy do willi przybywali samochodami. Był to dość młody człowiek, w spacerowym ubraniu, o prawie przesadnej elegancji. Twarz jego wy­wołałaby za­cieka­wienie w każdym towarzy­stwie. Nie była ona właściwie piękna ani też uduchowiona, ale posiadała zwracający na siebie uwagę rys melancholii, nie bardzo od­­powiada­jący jej młodości. Był na niej wyraz jakiegoś zblazowanego spokoju i pewnej iro­nii, która tak dobrze mogła być maską jak i rzeczy­wistością. Wymienił z obecnymi po­spieszne pozdrowienia, co możliwe jest tyl­ko pośród dobrze znajomych. Ze swego wy­godnego szezlonga Róża Montana zawołała doń i wyciągnęła leniwie ramię ponad poręcz.

Młody człowiek podszedł i pozdrowił ją z grzecznością w pełni form towarzyskich, ja­kie obecnie widzieć chyba jeszcze można we francuskich komediach, a które o całe nie­bo różnią się od form właściwych naszej epoce, przeszedł do hallu i nalawszy sobie kie­liszek whisky, rzetelnej, mocnej whisky, z za­dowoleniem wychylił ją duszkiem. Potem wmieszał się pomiędzy innych gości na we­randzie i był w stanie zaraz wziąć udział w rozmowie, jak gdyby od początku jej był obecny. Zapewne przechodząc, usłyszał był jej oderwane słowa. Róża Montana nazwała go była Bob, ale teraz w czasie przed­sta­wienia się usłyszało się jego właściwe na­zwisko: – doktor Evenald Rist.

– Przychodzę z Hotelu Klimatyczne­go – mówił – gdzie panuje prawdziwy chaos. Zdaje się, że detektywi założyli tam swoją główną kwaterę. Stoją bladzi i pilnie notują pośród natłoku, podczas gdy okradzeni, głośno mówiąc, do drzwi się cisną tam i z powrotem. Zmuszony jestem tutaj zjeść dzi­siejszy obiad; nie można być należycie obsłu­żonym, jak długo uwaga kelnerów zajęta jest

tymi kradzieżami. Roz­cieka­wieni kelnerzy są niemożliwi.

– Czy jeszcze więcej skarg wpłynę­ło? – zapytał Cramer.

– Zapewne – odpowiedział dr Rist – można jednak ku pocieszeniu skonstatować, że wielu ludzi wyzyskuje sposobność, aby chełpić się swym rzekomym bogactwem. Sam widziałem listę po­szkodo­wanych. Księżna Cyganiewic z Feniksa zgłosiła utratę ty­siąca funtów angielskich w banknotach; wo­bec tego zyskała doskonały pozór, by nie wyrównać swych rachunków. Czerwona Janina, łkając, opisała ukradzioną brylantową broszę, a przecież wiemy wszyscy, że już dawno temu ostatnią swą perłę sprzedała z powodu swego zbankru­towa­nego kochanka. Właśnie, gdy zamierzałem odejść, zgłosił się makler giełdowy Aronson do protokołu i nie­zwykle podniecony donośnym głosem podał utratę swego dobrze wypełnionego portfela. Zapewne jutro zapada mu weksel i potrzebuje odroczenia. Ale jeśli się wszystkich symulan­tów odliczy, to mimo to zostanie dość okra­dzionych. Przede wszystkim pańskich roda­ków, panie Hammersmith, tych dotkliwie nad­­szarpnięto.

Otyły Szwed wytrącony został z zadu­my. Myślał właśnie o szczęściu Aronsona.

– Brawo! A więc ludziska wiedzieli, gdzie są najgrubsze portfele! – rzekł tonem pełnym przekonania.

– Czy nie wyłoniło się żadne podejrze­nie? – zapytał komandor, którego wojskowy instynkt lubił wszystko sprowadzać na grunt rzeczy­wistości.

Rist wykonał rękoma ruch niewiedzy. Nie wiedział nic.

– Dziś był przecie niebywały tłok na placu wyścigów – mówił dalej – a wobec tego nie łatwo było należycie odróżnić obce i nasze twarze. Ale wyłania się, chociaż nie­jasno, coś ogólniejszego ze wszystkich ze­znań. Jest to jakby wizja, którą mieli również dżokeje, pojawiająca się zawsze w pobliżu okradzionych. O pewnej parze obcych ma się nawet dokład­niejsze dane. Ale, do licha, te dane! Są one jeszcze bardziej naiwne, aniżeli można sobie wyobrazić. Mógłbym na to przysiąc, że właśnie owi oboje znajdują się obec­nie we wzburzonym hotelu i zupełnie inaczej teraz wyglądają. A łup znajduje się zapewne w jakimś hotelu w Rynku albo w przystani w Malmö. O piątej odpływa statek.

Pan domu począł schodzić po schodach. W tej chwili oznajmił ugalowany służący, że stół jest nakryty i wielkie drzwi jadalnej sali otworzyły się. Ukazaniu się wiel­kiego spekulanta musiało zawsze coś towa­rzyszyć, był on jak sygnał, przy którym coś zawsze dziać się musiało. Jeżeli wpadał do swych biur, telefon i telegraf zaczynały zaraz pracę, jeśli w westybulu pierwszo­rzędnej re­stauracji w garderobie płaszcz swój zrzucał, naczelny kelner dawał niemy znak, co zaraz cały lokal wprowadzało w ruch gorączkowy.

Drobna Michalina zawisła już, wierna i oddana, u ramienia generalnego dyrektora, jakby go wreszcie, już po raz tysięczny, znowu odnalazła i nigdy już od siebie puścić nie miała.

– Johnny! – szepnęła Róża Montana na poły pieszczot­liwie, na poły rozkazująco ze swego szezlongu. Róża nazywała wszystkich swych znajomych angielskimi imionami, pod­czas gdy przyjaciółkom swym dawała imio­na chłopięce. Michalinę nazywała Michasiem.

Jan spojrzał na zegarek i rzekł równo­cze­śnie do Róży:

– Czekam jeszcze na kogoś.

Niecierpliwość drżała w jego głosie, wszelkie czekanie jedną lub dwie minuty było dlań męką.

Hammersmith westchnął.

– Ma pan tylu niezwykłych znajomych. Jak nazywa się ten nowy?

Hammersmith nie lubił nowych nazwisk.

– Bratsberg – odpowiedział Jan.

– A dalej – zapytał komandor.

Jan Feiring uśmiechnął się unie­winnia­jąco.

– Nie znam go osobiście – wyjaśnił – ale wiem, że jest to właściciel lasów z Østerdal. Przybywa do mnie w sprawie intere­sów.

– Ale imię, imię jego – wyksztusił oty­ły Szwed. – Bratsberg to nazwa miejsco­wości.

– Abraham Tambarskjælver Bratsberg – rzekł generalny dyrektor z naciskiem. – Powstała dokoła cisza. Hammer­smith osunął się na fotel.

– Za wiele na raz – wyrzucił z siebie i począł ocierać pot z czoła. Było rzeczywi­ście gorąco.

Po chwili zapytał Szwed.

– Czy on gra w karty?

Gra była widocznie zjawiskiem, które przede wszystkim zajmowało jego uwagę.

– Zapewne – rzekł Feiring. – Czymże by zresztą zajmowali się w swych górach.

– W brydża? – zapytał komandor, cieszą­cy się sławą najlepszego gracza w brydża w całym królestwie.

– Przypuszczam.

– W pokera? – zapytał Hammersmith, lu­bujący się w grach hazardowych.

Dyrektor generalny spojrzał nań:

– Przypuszczam.

– Czy wysoko? – zapytał Szwed ba­sem.

Z dumnym uśmieszkiem; mającym zazna­czyć, że sam jest Norwegiem, odpowiedział Jan:

– Od czasu gdy kult hazardu zaniknął w Rosji, gra się jedynie w diabelskim mie­ście Moskwie i Østerdal w Norwegii o rze­czywiście pokaźne kwoty.

W tejże chwili wszedł Abraham T. Bratsberg.

III
CZŁOWIEK Z PROWINCJI

– Dzień dobry wszystkim obecnym!

Tymi słowy pozdrowił, wchodząc, Abra­ham T. Bratsberg całe towarzystwo. Wydało się, jakby stając w nich, wypełnił otwarte na ścieżaj drzwi werandy jowialną serdecz­­nością i przyjaciel­skością. Głos jego miał w sobie coś ujmującego, brzmiał słońcem i zdro­wiem, jakby pozdrowienie z jego rodzinnych stron.

Na pierwszy rzut oka oddziaływał Abra­ham T. Bratsberg w podobnym towarzystwie nieco obco i odpychająco, chociaż właściwie nie miał w sobie nic z chamstwa. Wprawdzie wygląd jego i postać zdradzały człowieka z prowincji, ale miał równo­cześnie w sobie coś z pewności siebie, dumy i własnej osobowości, co zmuszało do szacunku i poważne­go traktowania go. Nie można było skonsta­tować, czy jest on nieco otyły, czy jedynie muskularny. Ubrany był w otwarty, długi surdut, nie najlepiej skrojony i wyglądał cięż­ko, krótko mówiąc. W tym po­wierzchownym i płytkim między­narodowym towarzystwie raził nieco. Drobna Michalina, śmiejąca się tak chętnie, szepnęła zaraz do Jana:

– Ależ to parobek ze wsi. Z tym można się pokazać tylko na prowincji.

Jan Feiring silniej przycisnął jej ramię, podszedł do Bratsberga i pozdrowił go. Bratsberg stał z szeroko roz­stawionymi ra­mionami, z laską w jednej i z szeroko­kresowym kapeluszem w drugiej ręce, w otwar­tych drzwiach werandy. Promienie słońca oświetlały jakąś glorią jego wspaniałą, wiej­ską postać.

Nastąpiły przedstawienia. Komandor zna­lazł się zaraz na przedzie. Dla Karola Cramera niezwykle sympatyczną była męska postać nowo przybyłego, promieniejąca formalnie prastarym dobro­bytem. Przed Różą Montaną zatrzymał się chwileczkę i drgnął. Jej dziwna piękność widocznie wywarła na nim silne wrażenie. Jego twarz rozjaśniła się. Podobny się stał do któregoś z wesołych pa­robków w opowia­daniach Bjørnsona, gdy po raz pierwszy ujrzał obwarzanek posypany cukrem. Jej oczy spozierały nań obojętnie spod pół­przymk­niętych powiek. Wszyscy zauważyli bezczelnie taksujący jej wzrok, ale właściciel lasów Østerdal zdawał się być całkowicie oszołomiony jej pięknością. Jego niemym uwielbieniem mile połechtana Róża uśmiechnęła się doń wreszcie i przyjęła jego ramię. Jak zwykle re­prezento­wała ona panią domu, a nowy gość dostępował zaszczytu zajęcia miejsca obok niej.

Jan ukradkiem obserwował Abrahama T., aby się przekonać, jakie wrażenie wywarł nań stół zastawiony obficie srebrem i starą porcelaną. Ale Bratsberg obdarzony by prawdziwie wiejskim instynktem i wydawał się być zupełnie nie­poruszony. Był przy­zwycza­jony do rzeczywistej zamożności i siedział z serweta założoną na kołnierz, jak uosobienie pewności siebie. Jego donośny, zadowolony głos zapanował zaraz nad rozmową przy stole. Mówiono o kradzieżach. Abraham T. nazywał wyścigi biegiem do mety.

– Tak pozwolą się okpić tylko miesz­czanie – rzekł. – O tym zapewne pan wie,

panie mecenasie – rzekł, zwracając się do siedzącego naprzeciw niego adwokata Udveja. – Nie tak łatwo idzie, gdy ziemianie przyj­dą do kancelarii i zażądają słuszności. Cha, cha!

– Doświadczyłem tego – odpowiedział adwokat uprzejmie i podniósł grzecznie swój kieliszek w jego stronę. Głośno się śmiejąc i żartując, Abraham T. przypił doń. Generalny dyrektor starał się salwować swego gościa, uderzając forsownie sam w żartobliwy ton.

– Ziemianie i adwokaci są w ustawicz­nej ze sobą wojnie – rzekł – nie mogą się znieść, ale też nie mogą obejść się bez siebie.

Michalina, siedząca obok komandora, pa­trzyła wciąż na jaśniejącego zadowoleniem ziemianina,

– Jest bez wątpienia szorstki – szepnę­ła do komandora – ale poza tym jest miły.

Hammersmith wypił swą maderę i cmo­knął ustami.

– Brawo – rzekł swym niskim ba­sem – znakomite wino.

Podniósł swą szklankę, którą niezwykle lekko i elegancko trzymał w swych grubych palcach, podał swe otyłe ciało ku przodowi i mówił dalej:

– Dzielni są ci uczciwi ludzie, hen, ze wsi. Prosit2, panie dziedzicu! Sam pocho­dzę z dobrej, starej ziemiańskiej rodziny.

– Smith prawi komplementy, węszy już za hazardem – szepnął komandor do Micha­liny.

– Chi, chi – zaśmiała się Michalina za­chwycona. – Wobec tego będzie musiał Abraham parę dobrych drzew sprzedać ze swych lasów.

Ale Hammersmith był w nastroju i mó­wił dalej:

– Pan dziedzic (Hammersmith był mi­strzem w tytulacjach) sądzi, że ludzie z mia­sta, zetknąwszy się z nicponiami, są o wiele mniej ostrożni aniżeli ludzie ze wsi.

– To całkiem jasne – zawołał Abra­ham T. z prze­konaniem. – My, ludzie ze wsi, przy­zwycza­jeni jesteśmy nie dowierzać ni­komu, kogo nie znamy. Przy­zwycza­jeni je­steśmy mieć się na baczności przed brudem i dzikimi zwierzętami. Co do mnie, podróżo­­wałem wiele za granicą, byłem w Liverpoolu, Kopenhadze i w Sundsvallu. Ale jeśli przy­bywam do obcego miasta, nigdy mi na myśl nie przyjdzie, by obcować z kimś innym, jak tylko z rzeczy­wiście rzetelnymi ludźmi. Prosit, panowie, prosit, panie generalny dyrekto­rze, na pomyślność naszych przyszłych inte­resów.

Zadzwoniły szklanki. Potem nastąpiła znamienna pauza, przerwana wreszcie zdawkowymi uwagami o pogodzie i o horoskopach gospo­darskich, co do których zebrani wysła­wiali się bardzo ogólnikowo i ostrożnie. Ró­ża Montana spoglądała z boku na Abrahama T., zaledwie kryjąc swój szyderczy nieco uśmieszek.

– Czy nigdy pana nie oszukano? – za­pytała.

– Tylko raz – odpowiedział Abraham T. posępnie – jedyny raz tylko…

Jego szeroka pięść leżała zaciśnięta po­między szklankami.

– Był to dyrektor banku, którego mie­liśmy tam w górach – mówił dalej – dyrektor banku, ale przypadkowo był on natu­ralnie adwokatem. Wyjechał z naszymi za­­oszczędzo­nymi pieniędzmi do Ameryki.

– Ale dlaczego wy, niemądrzy włościa­nie, po­wierzyli­ście mu swoje pieniądze! – zapytała Róża.

– Co proszę, łaskawa pani?

To Hammersmith uznał za stosowne tymi słowy wmieszać się do rozmowy. Abraham T. patrzał przez chwile zdetonowany na Różę Montanę, jak byk na czerwoną płachtę. Potem jednak roześmiał się rozgłośnie, a ponieważ Jan, jako dobry wódz, w tejże chwili pchnął szampana do zagrożonego miejsca, konflikt zakończył się wymianą grzeczności pomiędzy Różą Montaną a Abrahamem T. Róża przyjmowała chętnie grzeczności sąsiada. Obserwowała go badawczo z boku, jakby obliczała, ile zeń da się wydobyć. Róża Montana była czuła jak sejsmograf, a ponieważ odczuwać poczęła pewien niepokój w interesach Jana Feiringa, poczynała się rozglądać dokoła siebie.

Adwokat Udvej zapytał szeptem Jana:

– Czy znałeś go przedtem?

– Nie widziałem go nigdy – odpowie­dział spekulant. – Napisał do mnie, że chce tu zakupić kawałek ziemi. Przy­puszczał, że mu za­pośred­niczę.

– Masz szczęście do prosiąt – szepnął prawnik.

– Co zamierzasz pan tu kupić? – zawołał Jan do Abrahama T., mimo gwaru rozmowy. – Lasu pan tu nie dostanie.

– Lasów? – zagrzmiał śmiech Abraha­ma. – Musiałbym chyba zakupić cała Danię, aby się to opłaciło. Nie kupuję drewna na wiązki. Chcę mieć posiadłość, bydło i rolę, i chętnie w dodatku jakiś mały zameczek. To zapewne tanio się tu dostanie. U was brak gotówki, jak słyszałem, co? No a z tego jestem znany, że tej nie brakuje Abrahamowi Tambar­skjælve­rowi Bratsbergowi!

– Przyznaję, przyznaję – wtrącił adwokat Udvej – znane jest nam wszystkim nazwisko: Bratsberg.

Było to wprawdzie kłamstwo, ale nazwi­sko brzmiało tak znajomo jakby pozdrowie­nie z Norwegii.

– Bratsberg, tak, nim jestem we własnej osobie – odpowiedział Abraham T. i uderzył się grzmiąco w piersi.

Wszyscy wznieśli szklanki w kierunku wielkiego człowieka. Nastrój ożywił się, Mi­chalina rozpromieniła się i chciała iść ze swym winem do Abrahama T., ale komandor ją po­wstrzymał.

– Czym, do licha, zajmujecie się tam w górach wieczorami w tej posępnej Norwegii? – zapytał Hammersmith. Wino rozgrza­ło go, jego bas grzmiał, jakby wydobywał się z głębi-

– Jeżeli nie śpimy, to pijemy i gramy w karty – odpowiedział Abraham T.

– W brydża? – zapytał adwokat Udvej ła­godnym, ostrożnym głosem.

Abraham T. uderzył ręką w stół:

– Nie, żartobliwych gier nie lubimy.

– Pokera? – jeszcze ciszej spytał ad­wokat.

– Tak, to jest coś realnego!

Komandor Karol Cramer rzekł przez stół:

– Czy sypia pan po obiedzie, panie Bratsberg?

– Nie. Jestem chrześcijaninem, a chrze­ści­janie śpią tylko w nocy,

– Więc może będziemy mieli za­szczyt? – zapytał Hammer­smith powścią­g­liwie.

– Zaszczyt? – Bratsberg zaśmiał się. – Tylko na wierzch z tym, przyjacielu! Zrobi­my porządną partyjkę, tak, tak! To powia­da Abraham Tambar­skjælver Bratsberg i ja!

– Przyjemnie mi będzie dołączyć się do gry, skoro dziedzic tak wyraźnie objawia ochotę do małej partyjki – rzekł komandor.

Na znak Jana służba podała znów szam­pana.